Gaius Iulius Caesar, Gajusz Juliusz Cezar, Cezar, ur. 12 lipca 100 p.n.e. (13 lipca 102 r. p.n.e., - koncepcja Mommsena), zm. 15 marca 44 p.n.e. (za konsulatu C. Iuliusa Caesara i M. Antoniusa) - rzymski pisarz, polityk, mąż stanu i wódz. Jeden z członków stronnictwa popularów, spokrewniony z Cynną i Mariuszem.
W okresie dyktatury Sulli przebywał w Azji Mniejszej, gdzie zdobył pierwsze doświadczenia wojenne. W kilka lat po śmierci dyktatora (nastąpiła w 78 p.n.e.) wrócił do Rzymu i rozpoczął karierę senatorską obejmując w 69 p.n.e. urząd kwestora. Wygłosił mowę ku czci swojej zmarłej żony Julii, jak i ciotki Julii, żony Mariusza. Ustawił wówczas pominki Mariusza w Rzymie, dzięki czemu zyskał poparcie ludu. Cztery lata później został edylem kurulnym i wsławił się organizacją wystawnych igrzysk, na których według świadectwa Plutarcha wystąpiło 320 par gladiatorów, co znacznie uszczupliło budżet Cezara. Podczas spisku Katyliny opowiedział się za niekaraniem śmiercią spiskowców, tłumacząc, iż śmierć byłaby za małą karą za zbrodnie, które popełnili. Popadł wówczas w konflikt z Cyceronem.
W 75 p.n.e. - podczas podróży na Rodos - został porwany przez piratów po raz drugi. W 69 p.n.e. umarła jego pierwsza żona Kornelia. W 67 ożenił się z Pompeją, z którą się rozwiódł w 62 z powodu afery w jego domu, związanej z domniemanym kochankiem Pompei, Klodiuszem.
W roku (63 p.n.e.) otrzymał godność Pontifeksa Maximusa, czyli najwyższego kapłana, a dwa lata później został desygnowany na namiestnika prowincji Hiszpanii Dalszej (Hispania Ulterior). Niedługo po powrocie, w roku 60 p.n.e., zawarł I triumwirat - tajne porozumienie z konsulami Pompejuszem i Krassusem, dzięki któremu m.in. rok później został konsulem. Następne lata to otrzymanie namiestnictwa Galii Przed- i Zaalpejskiej oraz wojna z plemieniem Helwetów, po której nastąpił podbój Galii oraz wojna z Ariowistem. Następnie dwa razy wyprawił się do Brytanii, nie podbijając jednak wyspy. W latach 52-51 p.n.e. stłumił wielkie powstanie Galów, zjednoczonych pod wodzą króla Arwernów, Wercyngetoryksa.
Jego rosnąca potęga zaniepokoiła senat, który powierzył konsulat Pompejuszowi i udzielił mu wszelkich pełnomocnictw w sprawach wojskowych (imperium), uniemożliwiając tym samym ponowne objęcie konsulatu przez Cezara w roku 49 p.n.e. Cezarowi, któremu kończyło się namiestnictwo Galii, groziła polityczna śmierć. Gdy dostał od senatu wezwanie do stawienia się w Rzymie, przekroczył nocą 10 stycznia na 11 stycznia 49 p.n.e. rzekę Rubikon, która oddzielała Italię od Galii Przedalpejskiej. Tym samym złamał zakaz wkraczania do Italii z wojskami. Pokonując Rubikon wypowiedział słynne słowa alea iacta est – kości zostały rzucone. Rozpoczęła się trwająca kilka lat wojna domowa (bellum civile).
Cezar błyskawicznie opanował Italię, z której uciekli jego przeciwnicy i przejął władzę w państwie jako dyktator. Walcząc z Pompejuszem i jego sojusznikami w Hiszpanii i Grecji 9 sierpnia 48 p.n.e. rozbił wojska Pompejusza pod Farsalos w Grecji. Pompejusz zbiegł do Egiptu, gdzie został podstępnie zamordowany z rozkazu 14-letniego króla Ptolomeusza XIII, który chciał przypodobać się zwycięskiemu Cezarowi. Gdy rzymski wódz wylądował w Aleksandrii dostał głowę zabitego Pompejusza. W Egipcie toczyła się wtedy wojna domowa pomiędzy dziedzicami tronu, nieletnim Ptolomeuszem XIII i jego starszą siostrą Kleopatrą, wygnaną z Aleksandrii. Cezar sprzymierzył się z Kleopatrą, która została jego kochanką i przy jego pomocy uzyskała niepodzielnie egipską koronę po krótkiej wojnie aleksandryjskiej, stoczonej przez Rzymian z Ptolemeuszem XIII.
W 47 p.n.e. Cezar pokonał buntującego się króla Pontu w Azji Mniejszej, Farnacesa II, a po zwycięskiej bitwie, kończącej wyprawę wojenną, przesłał do Rzymu meldunek ze słowami: veni, vidi, vici (przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem). List z takimi właśnie słowami dostarczono senatorowi Amincjuszowi.
W następnych latach Cezar walczył ze zwolennikami Pompejusza w Afryce i ponownie w Hiszpanii, gdzie w 45 p.n.e. zniszczył ostatnią armię pompejan.
Te liczne ekspedycje wojenne bardzo ograniczały czas pobytu Cezara w Rzymie. Wykorzystywał go na wprowadzanie reform, dotyczących głównie wojska, administracji i finansów państwa. Obejmowały one również prowincje rzymskie, przyczyniając się do integracji imperium. Zapoczątkował m.in. romanizację prowincji zewnętrznych poprzez wielkie akcje przesiedleńcze z terenów Italii weteranów wojen i proletariatu rzymskiego, głównie do Galii, Azji Mniejszej i Afryki. Ustanowił nową złotą monetę aureus, zaś w 46 p.n.e. jako Pontifex Maximus przeprowadził przy pomocy aleksandryjskiego astronoma Sosigenesa reformę kalendarza, tworząc obowiązujący w zasadzie do dziś kalendarz juliański. Za jego panowania powstały w Rzymie po raz pierwszy: świątynia marmurowa, łuk triumfalny i budowle kopułowe.
Te wszystkie działania umacniały jedynowładztwo Cezara, który mianował się dożywotnim dyktatorem in perpetuum, najwyższym kapłanem, imperatorem i “ojcem ojczyzny”. Budziło to sprzeciw senatu, zagrożonego w swej dotychczasowej władzy. 15 marca 44 roku p.n.e. (Idy marcowe), w przerwie posiedzenia senatu Cezar został zasztyletowany przez grupę republikańskich spiskowców, którymi przewodził senator Marek Juniusz Brutus, bliski przyjaciel Cezara.